Novi Sad. Značajan kulturno-istorijski grad u Vojvodini, smešten na obalama reke Dunav, danas broji preko 350 hiljada stanovnika sa prigradskim naseljima. Prvobitno naselje datira iz 4. veka pre nove ere, podignuto na površini današnje Petrovaradinske tvrđave od strane Keltskih plemena. Zatim, u 1. veku nove ere, svoje korenje upravo na tom mestu puštaju Rimljani, zatim Huni, Avari, Franci, da bi posle 600 godina, teritoriju Novog Sada naselili Sloveni. Kraljevina Ugarska je naselje preuzela krajem 12. veka, pa su na red došli i Turci, Osmansko carstvo. Osmanlije su držale Tvrđavu pod svojim okriljem sve do 17.veka kada ih pobeđuju Austrijanci i od tada je Petrovaradin pod Habzburškim carstvom. Habzburgovci zabranjuju da stanovništvo praktikuje pravoslavnu veroispovest, te se jedan deo stanovništva seli na levu obalu Dunava i grade novo naselje (Ratzen Stadt) tj. Racka varoš, iz kojeg će se vremenom formirati današnji Novi Sad.
1. februara 1748. godine habzburška carica, Marija Terezija, izdala je edikt kojim je Novi Sad proglasila slobodnim kraljevskim gradom sa latinskim imenom Neoplanta, a nemačkim NeySatz, a mađarskim Ujvidegh. Grad je bio trgovački i zanatlijski centar.
Kako su godine prolazile, razvio se u grad kulture, umetnosti, privrede i turizma, i uz velike napore Zavoda za zaštitu spomenika, neke arhitektonske istorijske tekovine nije uspeo da sačuva od procesa modernizacije. Ali od onih sačuvanih možemo da uvidimo njihovu istorijsku vrednost za čitavo područje Vojvodine. Među njima su najznačajnije, bez ikakve sumnje, crkve.
Najstarija pravoslavna crkva u Novom Sadu je Nikolajevska crkva, koja potiče iz tridesetih godina 18.veka. Izgradili su je dva brata, Nedeljko i Stojić Bogdanović. O njenoj istoriji se ne zna mnogo jer su crkveni spisi izgoreli u požaru 1849.godine za vreme revolucije. Kada je crkva bombardovana iste godinem obnovila ju je čuvena novosadska dobrotvora Marija Trandafil. Prva katolička crkva, takođe datira sa početka 18. Veka, ali je porušena 1742.godine i na njenom mestu, na gradskom trgu je izgrađena današnja „katedrala“, veoma popularna među turistima. Nikolajevska, Almaška i Saborna crkva su jedine tri crkve ucrtane na mapi grada iz 1745.godine, autora inženjera A. Kaltšmita. To nam jasno stavlja do znanja da su po starini, ove tri crkve najznačajnije za grad.
Novi Sad svojim krovovima podseća na najlepše evropske metropole, kao što su Beč i Budimpešta, upravo zbog graditeljskog uticaja koje su tada ove dve prestonice imale na arhitekte. Mnoge stare zgrade danas su maska za kafiće, restorane, kulturne i javne ustanove.
Prva gradska kuća na sprat izgrađena je 1720. godine u baroknom stilu i nalazi se u ulici Zmaj Jovina 28. Od 1790. godine ovaj objekat je bio u funkciji prve gradske štamparije. Danas je poznat pod nazivom “Beli lav” u kome su jedan irski i škotski pab. 2011.godine navršeno je tačno 290 godina od njegove izgradnje.
U kafani “Ribar” u Dunavskoj ulici, u 18.veku nalazila se lokalna krčma koja se zvala “Crni jarac”. Ovo barokno zdanje je takođe vredna arhitektonska tekovina za grad s obzirom na činjenicu da je grad relativno mlad, a sam objekat star više od 200 godina.
Bombardovanje grada koje se desilo 12.juna 1849. godine i buna potpuno su promenili tadašnje lice Novog Sada, te je od skoro 3000 kuća do danas očuvano svega 808. Zavod za zaštitu spomenika kulture se trudi svim silama da sačuva ono što je ostalo kao najvrednije i najstarije od 17.veka pa do danas, ali procesu modernizacije grada se veoma teško odupreti s obizrom da novosađani od toga žive.
